Tại các Hội thảo, các đại biểu thống nhất cho rằng: Sau 8 năm thi hành Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND, hoạt động giám sát của Quốc hội, HĐND ngày càng nâng cao hiệu lực, hiệu quả, đạt nhiều kết quả quan trọng, được cử tri và nhân dân đánh giá cao. Giám sát tối cao của Quốc hội; giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan Quốc hội, các Đoàn đại biểu Quốc hội và đại biểu Quốc hội được tăng cường. Nội dung giám sát cơ bản đã bao quát hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội, tư pháp, quốc phòng, an ninh đối ngoại và tập trung những vấn đề lớn, quan trọng mà cử tri, xã hội quan tâm. Hoạt động giám sát của HĐND, Thường trực HĐND; các Ban, Tổ đại biểu và đại biểu HĐND đã không ngừng đổi mới, cải tiến phương thức, nâng cao chất lượng hoạt động giám sát, thực hiện tốt vai trò của cơ quan dân cử, cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân. Thông qua hoạt động giám sát đã kịp thời phát hiện những hạn chế, bấp cập để đưa ra kiến nghị giúp các cơ quan quản lý Nhà nước ở trung ương và địa phương nâng cao trách nhiệm, thực hiện tốt hơn chức trách nhiệm vụ; kiến nghị Quốc hội, Chính phủ, các bộ ngành, trung ương kịp thời tháo gỡ những vướng mắc, nhất là về thể chế, cơ chế sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật còn bất cập, chồng chéo, vướng mắc trong việc thực hiện nhiệm vụ quản lý Nhà nước theo lĩnh vực của ngành, của địa phương. Tuy nhiên,, từ thực tiễn triển khai thực hiện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND 2015 cũng đã bộc lộ một số hạn chế, bất cập cần được khắc phục, như: Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND hiện hành chưa quy định nguyên tắc về đảm bảo hoạt động giám sát và cung cấp thông tin thực tiễn cho hoạt động xây dựng pháp luật, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, của địa phương. Một số hoạt động giám sát đã được quy định nhưng chưa cụ thể, chi tiết, dẫn đến việc được triển khai thực hiện khó khăn, chưa hiệu quả.
Báo cáo những nội dung cơ bản của hồ sơ dự án, Ban soạn thảo dự án Luật cho biết các nội dung sửa đổi, bổ sung của dự thảo luật tập trung với 5 nhóm vấn đề: (1) Bổ sung nguyên tắc bảo đảm hoạt động giám sát cung cấp thông tin thực tiễn cho hoạt động xây dựng pháp luật, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, của địa phương và luật hóa tiêu chí gắn với công tác xây dựng pháp luật, giải quyết các vấn đề quan trọng của đất nước, của địa phương là một trong các tiêu chí để lựa chọn chuyên đề giám sát của các chủ thể giám sát. (2) Sửa đổi, bổ sung các quy định về thẩm quyền, trách nhiệm của Quốc hội, cơ quan của Quốc hội, đại biểu Quốc hội, HĐND, cơ quan của HĐND, đại biểu HĐND và thẩm quyền trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân khác có liên quan trong hoạt động giám sát. (3) Sửa đổi, bổ sung các quy định về phương thức, trình tự, thủ tục, thời gian, thời hạn thực hiện hoạt động giám sát. (4) Sửa đổi bổ sung các quy định liên quan đến bảo đảm thực hiện nghị quyết, kết luận, yêu cầu, kiến nghị giám sát. (5) Sửa đổi, bổ sung các quy định về trao đổi, sử dụng thông tin của hoạt động giám sát có liên quan và các hoạt động khác; ứng dụng công nghệ thông tin, số hóa trong hoạt động giám sát.
Tại các Hội thảo, các đại biểu đánh giá cao chất lượng dự thảo Tờ trình đề nghị xây dựng dự án Luật, dự thảo Luật đã được chuẩn bị công phu, bảo đảm chất lượng; các nội dung được sửa đổi, bổ sung là sự chắt lọc, kết tinh và thể chế hóa các quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng dựa trên cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn chặt chẽ. Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung đã khắc phục những khó khăn, vướng mắc liên quan đến quy trình, thủ tục thực hiện giám sát, lựa chọn vấn đề giám sát, chất vấn; quy định rõ hơn liên quan đến việc thành lập Đoàn giám sát, việc xây dựng Kế hoạch giám sát, đề cương báo cáo giám sát cho phù hợp với tình hình thực tiễn;... nội dung sửa đổi, bổ sung trên cơ sở cụ thể hóa một số nội dung từ Nghị quyết số 594/NQ-UBTVQH15 ngày 12/9/2022 là rất cần thiết nhằm bảo đảm tính toàn diện, ổn định, đồng bộ, thống nhất với hệ thống văn bản pháp luật khác có liên quan.
Cho ý kiến đóng góp dự thảo Luật, các đại biểu dự hội thảo nêu rõ, nội dung dự thảo luật đã cơ bản bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất với hệ thống văn bản pháp luật có liên quan; có thể khắc phục được tồn tại, hạn chế trong quá trình thực hiện Luật hiện hành. Có ý kiến cho rằng, dự thảo luật đã quy định về việc xem xét văn bản quy phạm pháp luật có dấu hiệu trái với Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội; xem xét văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước ở Trung ương có dấu hiệu trái với Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Đây là hoạt động giám sát quan trọng của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội nhằm bảo đảm sự thống nhất của hệ thống pháp luật và văn bản quy phạm pháp luật không trái với văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn. Việc xem xét văn bản quy phạm pháp luật không nên dừng lại ở xem xét, đánh giá việc ban hành văn bản đó mà còn cân nhắc tới tính hợp lý, khả thi trong thực tiễn của văn bản sau khi thi hành. Thực tế là các yếu tố về tính kịp thời, đầy đủ, hợp hiến, hợp pháp, thống nhất về cơ bản được đánh giá, rà soát, thẩm tra rất nhiều lần ngay từ giai đoạn xây dựng dự thảo… Ngoài xem xét dấu hiệu trái với Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội, một số đại biểu đề nghị, cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung quy định về xem xét tính hợp lý, khả thi, đồng bộ của văn bản quy phạm pháp luật đã được triển khai trên cơ sở có thực tiễn làm căn cứ soi chiếu, đánh giá.
Nhiều ý kiến của đại biểu bày tỏ quan tâm tới quy định về hoạt động giám sát của HĐND. Các ý kiến nêu rõ, giám sát là một trong hai chức năng quan trọng của HĐND đã được Luật quy định. Việc thực hiện chức năng giám sát của HĐND nhất là hoạt động giám sát, chất vấn tại các kỳ họp, phiên họp của HĐND, Thường trực HĐND có ý nghĩa quan trọng, thể hiện vai trò của cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương. Mục đích của giám sát nhằm xem xét, đánh giá việc thi hành Hiến pháp, luật, pháp lệnh, nghị quyết, hoạt động của các cơ quan trong bộ máy nhà nước, những vấn đề lớn, quan trọng hoặc bức xúc trong xã hội, việc thực hiện kết luận, kiến nghị sau giám sát; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan Nhà nước ở địa phương. Kể từ khi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015 có hiệu lực thi hành, HĐND các cấp có công cụ để thực thi và phát huy quyền giám sát. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, các đại biểu nhận thấy, hoạt động giám sát chuyên đề vẫn còn một số lúng túng, bất cập, hạn chế. Theo đó, công tác giám sát chưa tích cực, hoạt động giám sát, khảo sát vẫn chưa tương xứng với yêu cầu nhiệm vụ; các đại biểu HĐND tham gia hoạt động giám sát còn hạn chế; kinh nghiệm, kỹ năng giám sát của một số đại biểu HĐND còn có mặt hạn chế; nội dung một số cuộc giám sát chưa sâu, chưa tập trung vào những vấn đề mang tính thời sự, bức xúc ở địa phương; chất lượng giám sát còn hạn chế, kết luận giám sát, kiến nghị đề xuất còn chung chung; công tác đôn đốc thực hiện các kiến nghị sau giám sát chưa được chú trọng; hiệu lực, hiệu quả giám sát chưa cao;...
Ngoài ra, các đại biểu cũng đã có những ý kiến đóng góp cụ thể về hoạt động giám sát của các Ban của HĐND; các quy định bảo đảm hoạt động giám sát; việc điều hoà hoạt động giám sát và bảo đảm việc thực hiện kết luận, kiến nghị giám sát; việc mời chuyên gia tư vấn tham gia các đoàn giám sát; tiêu chí lựa chọn nhóm vấn đề chất vấn và người bị chất vấn tại kỳ họp HĐND; chất vấn việc thực hiện các nghị quyết của Thường trực HĐND về chất vấn, giám sát chuyên đề và các vấn đề đã hứa tại các kỳ họp HĐND, phiên họp Thường trực HĐND;...
Một số ý kiến cho rằng, những hạn chế nêu trên có một phần nguyên nhân do một số đại biểu HĐND chưa có đủ kinh nghiệm, năng lực để thực hiện nhiệm vụ giám sát. Cơ cấu, tổ chức của cơ quan giúp việc chưa đáp ứng đủ yêu cầu ngày càng cao của công tác giám sát. Hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, thiếu ổn định; chưa có biện pháp chế tài khi đơn vị, cá nhân không chấp hành, thực hiện các kiến nghị giám sát;…
Để hoạt động giám sát chuyên đề có hiệu quả, một số đại biểu cho rằng cần chọn nội dung chuyên đề, xây dựng kế hoạch và đề cương báo cáo giám sát cụ thể. Chuyên đề giám sát phải là những vấn đề quan trọng, có ảnh hưởng lớn đến phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh của địa phương. Số lượng cuộc giám sát cũng cần được xem xét cẩn trọng, quyết định phù hợp với khả năng tổ chức thực hiện và chất lượng, hiệu quả giám sát, tránh dàn trải; cần có sự khảo sát, phối hợp giữa cơ quan dân cử với các cơ quan kiểm tra, thanh tra để tránh chồng chéo về nội dung, thời gian, địa bàn hay đơn vị bị giám sát. Bên cạnh đó, cũng có ý kiến cho rằng, kết luận giám sát cần bảo đảm tính đúng đắn, sát hợp; phát hiện những bất hợp lý của quy định pháp luật trong thực tiễn (nếu có); chỉ rõ được những hạn chế, thiếu sót và trách nhiệm của cơ quan, cá nhân đối với những khuyết điểm đó;...
Phát biểu chỉ đạo tại các Hội thảo, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương ghi nhận và đánh giá cao các ý kiến thẳng thắn, khá toàn diện, có giá trị lý luận và thực tiễn sâu sắc của các đại biểu, chuyên gia, nhà khoa học về nhiều nội dung của dự án Luật. Các ý kiến cơ bản nhất trí với nhiều nội dung của dự thảo Tờ trình và dự thảo Luật, đồng thời tham gia vào nhiều nội dung cụ thể với mong muốn sau khi Luật này được ban hành sẽ khắc phục được những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn thi hành Luật vừa qua, đáp ứng yêu cầu hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND.
Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương cho biết, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân dự kiến trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 8 và xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 9. Phó Chủ tịch Quốc hội nhận thấy, đây là luật có tính đặc thù, có phạm vi điều chỉnh rộng, liên quan đến nhiều lĩnh vực, nhiều luật chuyên ngành, một số vấn đề đang vướng ở các luật khác nhưng chưa có kế hoạch sửa đổi, bổ sung. Đây cũng là dự luật đầu tiên được giao cho một cơ quan của Quốc hội chủ trì soạn thảo kể từ đầu nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XV đến nay. Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội yêu cầu Ban soạn thảo tập trung xây dựng dự án Luật phải mẫu mực về chất lượng, phương pháp, quy trình, thủ tục và tinh thần trách nhiệm.
Phó Chủ tịch Quốc hội lưu ý, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND phải cụ thể hóa các quan điểm của Đảng về xây dựng Nhà nước pháp quyền, về đổi mới hoạt động của Quốc hội nói chung, trong đó có hoạt động giám sát, đây là một hoạt động cấu thành chức năng, nhiệm vụ của cơ quan dân cử, bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật và có tính ổn định cao. Thông qua hoạt động giám sát để kiểm soát quyền lực Nhà nước, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của cơ quan dân cử, bảo đảm yêu cầu theo thể chế chính trị của nước ta - Đảng lãnh đạo, Nhà nước điều hành và Nhân dân làm chủ. Vì vậy, phạm vi, đối tượng, hình thức, phương thức, hệ quả pháp lý phải tuân thủ nội dung này, bảo đảm cung cấp được cơ sở thực tiễn cho hoạt động lập pháp và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước.
Phó Chủ tịch Quốc hội cũng nêu rõ, việc sửa đổi, bổ sung Luật phải bám sát 5 chính sách xây dựng dự án Luật đã được Quốc hội thông qua, bảo đảm công tác giám sát là khâu trọng tâm, then chốt, giám sát để kiến tạo chứ không phải "bới lông tìm vết", giám sát là truy đến cùng sự việc, vì vậy phải rõ hơn hệ quả pháp lý của từng hoạt động giám sát. Đồng thời, giải quyết hài hoà mối quan hệ giữa quy định về nguyên tắc với quy định cụ thể để bảo đảm không bị “luật khung, luật ống” nhưng vẫn phải phù hợp với thực tiễn, không cá biệt hoá mà phải phổ quát các quy định, phù hợp với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, tránh dẫn đến khó khăn khi triển khai trên thực tiễn.
Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, chỉ luật hoá những vấn đề, nội dung đã chín, đã rõ, được thực tiễn kiểm nghiệm là đúng, phù hợp và có sự thống nhất cao. Đồng thời, phải thực hiện đúng quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đây cũng là yêu cầu của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, đó là phải mẫu mực về nội dung, quy trình, trách nhiệm. Yêu cầu Ban soạn thảo dự án Luật chỉ đạo Tổ Biên tập tổng hợp đầy đủ các ý kiến tham gia tại hội thảo, nghiên cứu kỹ lưỡng, thấu đáo trong quá trình soạn thảo dự án Luật, Phó Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, dự thảo Luật cần tăng cường quy định cụ thể để áp dụng trực tiếp, nâng cao hiệu lực của Luật, hạn chế phải ban hành văn bản dưới luật./.
Hữu Tài